ROZA - Shoqata për të Drejtat e Grave në Punë, ka luftuar çdo ditë kundër shkeljeve të të drejtave të grave në punë, mobingut, diskriminimit, kushteve të këqija të punës dhe padrejtësisë që nga viti 2015. Ajo u iniciua nga gratë që përjetuan disa nga të lartpërmendurat për të treguar solidaritet, duke punuar për të zgjidhur problemet dhe përkrahjen e punëtorëve femra në luftën për një mjedis më të mirë pune dhe kushte dinjitoze pune.

Përmes edukimit, avokimit, punës mbështetëse në grup, pjesëmarrjes në protesta dhe marshime dhe aktivitete të tjera të shumta, ROZA punon ditë pas dite për të arritur misionin e saj – që çdo grua të shkojë dhe të kthehet në punë me kokën lart, në paqe.

Milica Lupshor, themeluese dhe kryetare e shoqatës, Angelina Pavloviq, nënkryetare dhe punonjëse administrative, Teodora Gavriloviq, koordinatore e programit për të rinjtë, dhe Sara Lupshor Qurçin, koordinatore e shoqatës, na treguan se si duken këto aktivitete në praktikë dhe si komuniteti mund t'i mbështesë ata.

Si u krijua ROZA - Shoqata për të Drejtat e Punës së Gruas? Si u zhvillua misioni juaj?

Stafi i ROZA: ROZA është krijuar në vitin 2015 nga nevoja e ne individëve që kemi përjetuar një formë të shkeljes së të drejtave të punës. Nuk kishim kujt t'i drejtoheshim për t'i informuar ata që kanë përjetuar/po përjetojnë një formë të shkeljes së të drejtave të punës se si të reagojnë dhe të mbrohen. Secili prej nesh që është pjesë e ROZA-s ka përjetuar në një moment se disa të drejta të punës i janë shkelur. Nevoja për të krijuar një shoqatë të tillë lindi si nga konteksti lokal ashtu edhe kombëtar, në të cilin të drejtat e punës së grave shkelen më intensivisht sesa të drejtat e punës së burrave. Kuptuam se një grua vështirë se mund ta përballojë e vetme, por që puna së bashku na jep një mundësi më të mirë. Njohuritë tona dhe angazhimi i përgjithshëm nuk bazohen vetëm në arsimin joformal-formal, por kryesisht përmes punës në terren. Aktiviteti qendror në fillim të punës ishte "Grupi Mbështetës".

Misioni ynë është të krijojmë një mjedis ku gratë informohen dhe fuqizohen për të luftuar për të drejtat e tyre të punës. Vizioni ynë është që çdo grua të mund të shkojë dhe të kthehet në punë me kokën lart dhe me shpirtin e saj të qetë.

Cili ishte motivimi juaj për t'u angazhuar në sektorin jofitimprurës?

Milica: Unë isha në grevën time të parë gati 30 vjet më parë. M'u desh shumë kohë për të kuptuar nevojën e një shoqate të tillë. Me kalimin e viteve, idetë se si të përdor gjithçka që kam mësuar dhe përjetuar për nevojat e të tjerëve janë kristalizuar. Doja që përvojat e mia të ishin një mundësi për të tjerët që të mësonin se si të mos bënin gabimet që i bëra unë.

Angelina: Më ka motivuar gjendja e përgjithshme në vend, e cila ka qenë shumë e keqe prej vitesh, si dhe pasiviteti dhe mosinteresimi i shumicës për të marrë masa dhe për të bërë diçka për këtë, pavarësisht komenteve të pakënaqura në rrjetet sociale. Dëshira ime është të informoj sa më shumë njerëz (kryesisht gratë) dhe të përpiqem t'i fuqizoj ata që të luftojnë për veten dhe të drejtat e tyre.

Teodora: Përvoja personale negative në vendin e punës dhe përvojat e grave nga mjedisi im i afërt. Punëtoritë edukative për nxënësit e shkollave të mesme i shoh si një nga aspektet më të rëndësishme të aktiviteteve tona, me shpresën se do të kontribuojnë ndjeshëm në parandalimin e keqtrajtimit në vendin e punës që në fillim, që në intervistën e parë për punë e më tej. Me pak fjalë, jam e motivuar nga aspirata bazë e ROZA-s: Që çdo grua të shkojë e të kthehet nga puna me kokën lart dhe me shpirtin në paqe.

Sara: Arsyet janë kryesisht personale. Kam parë se si puna dhe padrejtësitë e shkeljet e ndryshme të të drejtave të punës ndikojnë në të gjitha pjesët e jetës së njerëzve të mi të dashur, e më vonë edhe në timen, shpeshherë negativisht. Puna nuk funksionon vetëm. Puna dhe kushtet e punës janë baza për sigurinë, shëndetin dhe mundësinë për të jetuar dhe jo vetëm për të mbijetuar. Dhe duke qenë se besoj se jemi më të fortë së bashku dhe se solidariteti është çelësi, unë jam pjesë e ROZA.

Si financohet ROZA? Me cilat kategori të ndryshme donatorësh bashkëpunoni dhe në çfarë mënyre? Në çfarë mënyrash mund të mbështesin punën tuaj ata që dëshirojnë?

Stafi i ROZA: Tani për tani ROZA financohet me projekte, por një pjesë e madhe e punës sonë është ende vullnetare. Pak donatorë e kanë njohur nevojën për të mbështetur organizatat që merren me këtë temë. Fondi i Grave të Rindërtimit e ka mbështetur vazhdimisht punën tonë që nga fillimi. Ne kemi bashkëpunuar gjithashtu me Fondacionin TRAG dhe organizata dhe fondacione të ndryshme (CRTA, MŽK, FCD, CCC, BOŠ) në kuadër të projekteve dhe rrjeteve ndërkombëtare. Disa fondacione na mbështesin në bazë të projekteve dhe të gjitha bashkëpunimet dhe partneritetet bazohen në shkëmbimin e njohurive dhe edukimin.

Duhet të përmendim edhe donacionet nga individët (për shembull, ri drejtimi i ndihmës së përbashkët shtetërore për ne). Kjo është shumë e rëndësishme për ne, sepse konfirmon se ne po bëjmë diçka që ka kuptim. Ata që dëshirojnë, përveç donacioneve monetare, mund të na mbështesin duke ndarë informacione për punën tonë; duke dhuruar disa pajisje teknike; duke i kushtuar kohën dhe duke investuar njohuritë dhe aftësitë e tyre, veçanërisht në fushën e të drejtave të punës (nëpërmjet ofrimit të informacionit dhe ndihmës juridike pro bono për punonjëset femra), si dhe duke e lidhur shoqatën tonë me individë, organizata dhe media.

Në çfarë mënyrash e përfshini komunitetin në punën tuaj dhe çfarë ju sjell kjo?

Stafi i ROZA: Siç e përmendëm, thelbi i aktivitetit tonë buron nga puna në terren. Ne po mësojmë dhe përmirësojmë vazhdimisht punën tonë përmes punës në kuadër të "Grupit Mbështetës" në seminare me të rinjtë në shkollat e mesme, përmes kanaleve online të komunikimit dhe fushatave, performancës, organizimit dhe pjesëmarrjes në tryeza, protesta dhe greva mbështetëse. Ne përhapim informacion dhe solidaritet, i cili shpesh na kthehet. Mund të thuhet se i gjithë angazhimi ynë bazohet në nevojat e punëtorëve femra dhe atyre që ende nuk janë bërë punëtore. Të punosh me komunitetin është punë e vështirë.

Shpesh ndihet si një detyrë sizifiane, pavarësisht nëse është publiku i gjerë, komuniteti online, shkollat, sindikatat ose qeveria lokale. Ajo sjell zhgënjim, një ndjenjë pafuqie dhe një ndjenjë të rastësishme të djegies. Mbi shumicën mbizotëronte apatia, disfatizmi se asgjë nuk mund të ndryshojë ose që nuk duhet të "bëni valë" sepse mund të ishte më keq. Ndonjëherë është dekurajuese, por më shpesh, shkakton nevojën për të gjetur një mënyrë për të arritur tek ata në nevojë. Ne kemi sukses në shumicën e rasteve, gjë që sjell një ndjenjë vërtet të pabesueshme kënaqësie, motivim për të vazhduar punën, përvoja të reja dhe njohuri.

Këmbëngulja me të vërtetë shpërblehet sepse reagimet në formën e grave punonjëse ose të rejave të fuqizuara do të jenë të mjaftueshme për të vazhduar. Shumë pengesa harrohen, si pamundësia e ndikimit të ligjeve dhe mungesa e unitetit. Ne do të citojmë një koment nga një maturante e shkollës së mesme si shembull i asaj që na mban të ecim: "Faleminderit që kujdeseni për të ardhmen tonë".

Puna e shoqatës tuaj bazohet në vullnetarizëm. Pse është kështu? Cila është rëndësia e vullnetarizmit në përgjithësi për të kontribuar në komunitet dhe për të luftuar për zgjidhjen e problemeve të rëndësishme?

Stafi i ROZA: Një korrigjim i vogël, fillimi i punës ishte tërësisht vullnetar, por në 2-3 vitet e fundit ka pasur disa tarifa për punën e investuar. Sigurisht, një pjesë e madhe është ende vullnetare. Është i nevojshëm si një akt solidariteti, që është gjithnjë e më pak, si një formë rebelimi dhe rezistence në garën deri në fund në Serbi, por edhe globalisht, në aspekte të ndryshme, qofshin ato për gjininë, mjedisin apo temat për ligjin e punës. Rikthen ndjenjën se secili prej nesh është i rëndësishëm, për të rikthyer ndjenjën e përkatësisë ndaj një ideje, koncepti apo lufte. Këto ndryshime mund të luftohen dhe të ndodhin që dehumanizimi të rivendoset dhe të fillojë të shkojë në një drejtim tjetër.

Cilat janë problemet më të rëndësishme me të cilat përballen gratë në Serbi në fushën e punës? Në çfarë mënyrash kontribuoni në zgjidhjen e këtyre problemeve?

Stafi i ROZA: Ne mund të shkruanim romane për problemet më të mëdha me të cilat përballen punëtoret femra në Serbi, por këto janë disa nga më të zakonshmet: mobingu, diskriminimi, ofertat e papërshtatshme për punë, pagat e ulëta, kontratat për periudha të shkurtra kohore që e bëjnë të pamundur sigurinë, punë jashtë marrëdhënies së punës, punë të papaguar jashtë orarit dhe përgjithësisht kushte të këqija të punës. Kohët e fundit, gratë e reja që mbeten shtatzënë shpesh pushohen nga puna sapo të bëhet e ditur shtatzënia ose pasi kthehen nga pushimi i lehonisë ose transferohen në një punë më të keqe. Të rejat i përkasin një nënkategorie veçanërisht të rrezikuar të të rinjve në fushën e punës dhe të rejat nga fshati janë vazhdimisht të margjinalizuara, veçanërisht nëse ato gjithashtu i përkasin një pakice kombëtare ose kanë aftësi të kufizuara.

Fatkeqësisht, shpesh është e pamundur të ndikohet në situatë dhe të zgjidhet problemi, sepse kërkon ndryshime sistematike që ne aktualisht nuk mund të kemi ndikim. Megjithatë, ne përpiqemi të jemi mbështetës, të kontribuojmë me informacion, ndjeshmëri dhe solidaritet për të parandaluar problemet e ardhshme dhe për të zgjidhur pasojat negative. Gjithashtu, duke përcjellë përvojat e grave në publik, ne përpiqemi të përfshijmë sa më shumë njerëz që të jetë e mundur sepse dukshmëria më e madhe ndonjëherë kontribuon në një rezultat pozitiv (si në shembullin e Marija Lukiq). Përveç botimit me rrëfimet e grave, “Gratë flasin”, përmes të cilit kemi ndarë vetëm një pjesë të asaj që përjetojnë punëtoret në Serbi në vendin e punës, ne po mundohemi të edukojmë publikun përmes botimeve, udhëzuesve dhe fushatave në hapësira online. Gjithashtu, në periudhën e ardhshme, ne synojmë të angazhohemi në avokimin publik për të tentuar të ndikojmë tek vendimmarrësit dhe politikat publike.

Aktivitetet edukative janë një pjesë thelbësore e angazhimit tuaj. Si duken ata? Çfarë lloj edukimi është më i nevojshmi kur bëhet fjalë për fushën tuaj të punës dhe për cilin segment të shoqërisë është i destinuar?

Stafi i ROZA: Ne realizuam format e para të edukimit përmes "Grupit tonë Mbështetës". Më pas përmes fushatave online, duke krijuar udhërrëfyes të ndryshëm për disa të drejta bazë të punës, aktualisht jemi në ciklin e tretë të punës me të rinjtë në shkollat e mesme profesionale në Serbi.

Kemi vërejtur se nuk ka njohuri të mjaftueshme për të drejtat themelore të punës (p.sh., çfarë lloje të kontratave ekzistojnë dhe shkalla e mbrojtjes së të drejtave të caktuara që varet prej tyre). Kjo është arsyeja pse ne filluam punëtoritë edukative për të rinjtë për këtë temë dy vjet më parë si një formë parandalimi. Siç e përmendëm edhe më herët, shumica e aktiviteteve tona kanë karakter edukativ, pavarësisht nga lloji i angazhimit.

Në cilat aktivitete të tjera jeni më shumë të fokusuar tani? Cilat janë planet dhe synimet më të rëndësishme për të ardhmen që planifikoni të realizoni?

Stafi i ROZA: Krahas fushatave që planifikojmë në muajt e ardhshëm, të cilat do t'u dedikohen të rinjve, në periudhën e ardhshme na pret një hap i madh, që është avokimi për futjen e temës së të drejtave të punës në arsimin formal, në mësimdhënien e detyrueshme në shkollë për klasat përfundimtare të shkollave të mesme.

ROZA është gjithashtu e përfshirë në punën e rrjetit ndërkombëtar Clean Clothes Campaign (CCC), i cili merret me problemet e grave punëtore në industrinë e tekstilit, lëkurës dhe këpucëve, që nga fillimi i zinxhirit të prodhimit deri në shitje me pakicë. E rëndësishme është se me punën tonë në CCC, së bashku me organizatat e tjera në rajon, filluam temën "Paga e Jetesës" jo vetëm në këtë degë të punës, por si një e drejtë njerëzore e secilit që punon për t'u paguar në mënyrë të drejtë për atë punë, që do të thoshte se kushdo që punon mund t'i sigurojë vetes dhe familjes së tij një jetë normale dhe dinjitoze. Kjo është një nga temat më të rëndësishme që do të trajtojmë në të ardhmen.

Në përvojën tuaj, sa i gatshëm është komuniteti për të mbështetur organizatat që merren me çështjet e grave? A është më sfiduese të marrësh mbështetje nga qytetarët dhe kompanitë sesa në organizatat që merren me tema të tjera, dhe pse mendoni se është kështu?

Stafi i ROZA: Kemi problem kur një kompani thuhet se është “shoqërore e përgjegjshme” sepse merret me filantropi. Ne dimë për një rrjet supermarketesh ku gratë paguheshin për orët totale të punës dhe një numër të madh të orëve jashtë orarit, nga 0 deri në 800 dinarë. Dhe më pas, më 8 mars, i njëjti zinxhir sponsorizoi një forum për pozitën e grave në Serbi. Shfaqja nuk mund të ishte më qesharake. Prandaj, mundësimi i grave për të punuar në një mjedis të sigurt, për t'u paguar në mënyrë të drejtë për punën e tyre dhe për të pasur të drejtën e pushimit ditor, javor dhe vjetor të parashikuar nga ligji, është forma më fantastike e të qenurit "kompani me përgjegjësi shoqërore". Firma dhe kompani të tilla me të vërtetë përgjegjëse ndaj shoqërisë janë shumë të rralla, dhe ne jemi pothuajse të befasuar kur dëgjojmë për një të tillë. Pikërisht për këtë nuk u përpoqëm të kërkojmë mbështetjen e një kompanie për punën tonë. Në fund të fundit, cili punëdhënës dëshiron të ketë punëtorë që njohin të drejtat e tyre, si mund t'i mbrojnë ato dhe cilat janë mënyrat për të zgjidhur problemet që kanë në vendin e punës? Gratë janë akoma më të gatshme të vuajnë shfrytëzimin, nën pagesën, diskriminimin për shkak të gjinisë, etj.

Kur bëhet fjalë për shtetasit meshkuj dhe femra, gjithçka varet nga konteksti dhe situata aktuale. Është gjithmonë pak lotari. Ne dhe disa organizata të tjera u befasuam pozitivisht dhe negativisht nga reagimet e njerëzve për tema të caktuara.

Sa i përket komuniteteve në vetëqeverisje lokale, krahinash apo në nivel të Serbisë, ka tema tabu dhe njëfarë mbështetjeje deklarative pa mbështetjen e duhur në lidhje me çështjet e "grave". Pavarësisht dhunës në familje, vendit të punës, diskriminimit etj., mungon mbështetja e sistemit dhe vullneti vërtet i sinqertë për të bërë diçka.

Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat përballeni? A mund të veçoni disa sfida specifike për organizatat e grave me të cilat disa organizata mund të mos përballen?

Stafi i ROZA: Sfidat më të mëdha sigurisht që lidhen me pamundësinë e ndikimit në politikat publike dhe ndryshimet sistematike në mënyrë që të mund të ndikojmë ndjeshëm në përmirësimin e kushteve të punës së të gjitha grave punëtore dhe mungesën e përgjithshme të solidaritetit në shoqëri. Është e nevojshme që në çdo kompani, kompani dhe shkollë të ketë një unitet të punëtorëve femra, gjë që shpesh nuk është kështu, kështu që problemi nuk zgjidhet. E sqaruar më qartë, të gjitha punonjëset femra të kompanisë duhet të mbështesin kolegen e tyre që ka përjetuar mobingun dhe të dëshmojnë në favor të saj për të sjellë një ndryshim pozitiv - gjë që kryesisht nuk ndodh. Ose kur punëtorët e arsimit grevojnë, punonjësit e tregtisë dhe shëndetësisë i mbështesin dhe anasjelltas. Prandaj, mungesa e solidaritetit është një sfidë me të cilën përballemi vazhdimisht. Deri më tani nuk kemi pasur ndonjë sfidë për shkak të të qenit shoqatë e grave si disa organizata të tjera të grave.

Cilat janë sukseset më të mëdha që ka arritur ROZA në punën e saj dhe çfarë dëshironi të arrini akoma?

Stafi i ROZA: Ajo me të cilën ne krenohemi janë kryesisht rreth 300 gra të informuara dhe të fuqizuara përmes "Grupit Mbështetës" dhe mbi 300 të rinjve me të cilët kemi punuar në punëtori, të cilëve u është rritur njohuria për të drejtat e punës. Për më tepër, publikimet dhe udhëzuesit tanë i konsiderojmë të suksesshme, si dhe krijimin dhe ekzekutimin e shfaqjes "Së bashku për dinjitetin e punës" në 11 qytete në Serbi dhe Bosnje-Hercegovinë. Shumë e rëndësishme është gjithashtu një fushatë e suksesshme në internet, "Me të drejtat e punës për ty", me një shtrirje prej mbi 1 milion. Një nga sukseset tona është rritja e dukshmërisë së problemeve me të cilat përballen gratë në tregun e punës, përmes raportimeve mediatike për punën e ROZA-s dhe paraqitjeve të ftuara në media pro regjimit dhe jo-mainstream, përfshirë mediat lokale dhe kombëtare (Kurir, Danas, N1, Prva, RTS 202, RTV ...), si dhe fakti që jemi të njohur si ekspertë nga përvoja në mesin e OShC-ve të tjera.

Në periudhën e ardhshme, ne duam të bëhemi një grup serioz avokues në mënyrë që të mund të ndikojmë në mënyrë më adekuate në gjendjen e të drejtave të punës në Serbi. Dhe suksesi më i dukshëm do të ishte sigurisht nëse Ligji i Punës dhe të gjitha ligjet e tjera në fushën e punës, si dhe mbështetja adekuate sistematike, mundësojnë që gjendja e të drejtave të punës së grave të jetë e tillë që shoqata jonë të mos duhet të ekzistojë.