Hedhja dhe asgjësimi i ushqimeve nga njëra anë, ndërkohë që një numër i madh njerëzish janë të uritur çdo ditë, është problem në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Zgjidhja e tij po trajtohet në mënyra të ndryshme dhe në Bosnjë dhe Hercegovinë ka qenë në fokus të publikut muajt e fundit, falë fushatës "Askush i uritur. Askush vetëm".

Ju duhet të keni dëgjuar për këtë fushatë ose ta keni vënë re në media, në rrjetet sociale apo në billborde kalimtare. Të dhënat që zbulon janë të pabesueshme - ka më shumë se 60 kuzhina publike në BeH, njëra prej të cilave është për foshnjat, ndërsa më shumë se 400,000 ton ushqime hidhen dhe shkatërrohen çdo vit. Kjo kontribuohet kryesisht nga shkalla e lartë e TVSH-së për donacionet ushqimore, e cila arrin në 17% dhe e bën më fitimprurëse për kompanitë hedhjen dhe shkatërrimin e ushqimeve sesa dhurimin e tyre.

Fushata "Askush i uritur. Askush vetëm." avokon për heqjen e TVSH-së për donacionet ushqimore para datës së skadencës. Adnana M. Çamxhiq, drejtoreshë e programit të filantropisë në Fondacionin Mozaik, na zbuloi se si duket kjo luftë, çfarë hapash janë ndërmarrë deri më tani dhe çfarë mund të bëhet ende.

"Askush i uritur. Askush vetëm." është pjesë e projektit të Kornizës Ligjore për Filantropi të zbatuar nga Fondacioni Mozaik së bashku me partnerët (fondacioni Hastor, Rrjeti i Ndërtimit të Paqes, shoqata Pomozi.ba, fondacioni Trag dhe Catalyst Balkans), me mbështetjen financiare të USAID-it në Bosnjë dhe Hercegovinë.

Na tregoni më shumë për problemin e mbeturinave dhe deponimit të ushqimit në Bosnjë dhe Hercegovinë.

Adnana: Sasi të mëdha ushqimesh të sigurta për konsum njerëzor hidhen në Bosnjë dhe Hercegovinë. Sipas të dhënave të Kombeve të Bashkuara, rreth 400,000 tonë ushqim shkatërrohen çdo vit në Bosnjë dhe Hercegovinë, një e treta e të cilave janë ushqime që janë gati të skadojnë ose paketimi i të cilave është dëmtuar. Vlera e llogaritur e ushqimit të shkatërruar vetëm në vitin 2020 ishte 126.6 milionë KM.

Këto janë të dhëna shkatërruese kur marrim parasysh faktin se numri i përdoruesve të kuzhinave publike është vazhdimisht në rritje në vendin tonë. Çdo ditë në vendin tonë shpërndahen mbi 16,800 shujta pa pagesë dhe një numër i madh i qytetarëve nuk mund të shkojnë vetë as në një kuzhinë publike dhe varen nga dërgesa në shtëpi. Në fund të vitit të kaluar, në Bratunac u hap kuzhina publike e parë për foshnjat, ndërsa në Lukavac funksionon një kuzhinë për fëmijët me aftësi të kufizuara.

Asgjësimi i ushqimit mund të zvogëlohet shumë nëse TVSH-ja do të përjashtohej për ushqimet e dhuruara që janë gati të skadojnë. Nga kjo do të përfitonin shumë kategoritë e rrezikuara të popullsisë.

Me çfarë sfidash përballen kuzhinat publike, prej të cilave aktualisht ka më shumë se 60 në Bosnjë dhe Hercegovinë?

Adnana: Problemi më i madh i kuzhinave publike në vendin tonë është financimi sepse gjithmonë mungojnë fondet për blerjen e pajisjeve, mirëmbajtjen e inventarit, kostot e karburantit, përfitimet e punonjësve etj. Prandaj, për funksionimin e kuzhinave publike nuk nevojitet vetëm ushqimi, por ai ushqim gjithashtu duhet të ruhet, përgatitet, shërbehet, transportohet dhe të sigurohet fuqia punëtore që do të bëjë gjithçka që duhet. Gjithashtu janë të nevojshme fonde për funksionimin e shërbimit të shpërndarjes së ushqimit për përdoruesit që nuk janë në gjendje të vijnë vetë për të marrur ushqimin. Nëse do të përjashtohej pagesa e TVSH-së për ushqimin e dhuruar që është afër skadimit, sasia e ushqimit të dhuruar do të rritej dhe fondet që kuzhinat publike kanë dhe po shpenzojnë aktualisht për prokurimin e ushqimeve mund të destinohen në përmirësimin e segmenteve të tjera të sistemit të mbështetjes sociale për personat e rrezikuar.

Si u nis fushata “Askush i uritur. Askush vetëm.”?

Adnana: Iniciativa është rezultat i një hulumtimi disa mujor dhe një numri të madh konsultimesh me sektorin publik, privat dhe joqeveritar, si dhe me komunitetet fetare, të cilat ne i kemi udhëhequr në të gjithë Bosnjën dhe Hercegovinën që nga viti 2021 si pjesë e programit "Përmirësimi i Kornizës Ligjore për Filantropi”, i cili zbatohet nga Fondacioni Mozaik së bashku me organizatat partnere (fondacionin Hastor, Shoqatën Pomozi.ba, Rrjeti i Ndërtimit të Paqes, fondacioni Trag dhe Catalyst Balkans) me mbështetjen financiare të USAID-it. Fushata “Askush i uritur. Askush vetëm.” u nis zyrtarisht në Ditën Stop Waste, më 27 Prill të vitit 2022, kur ne prezantuam të dhëna, disa prej të cilave thonë se çdo i pesti person në Bosnjë dhe Hercegovinë jeton nën kufirin e varfërisë dhe se 280 milionë shujta, të cilat mund të dhurohen, asgjësohen çdo vit.

Si ka qenë fushata deri tani? Çfarë rezultatesh janë arritur deri më tani dhe sa jeni të kënaqur me atë që është bërë?

Adnana: Siç thashë, fushatën e nisëm në fund të prillit, duke nxjerrë në pah mesazhe që tërheqin vëmendjen e qytetarëve tanë për këtë problem urgjent në bilborde. Është e sigurt që të gjithë jemi disi të vetëdijshëm për faktin se një numër i madh njerëzish në Bosnjë dhe Hercegovinë hanë në kuzhina publike, si dhe ato sasi të mëdha të ushqimeve të asgjësuara, por është ndryshe kur të paraqiten shifra specifike.

Ne folëm me përfaqësues të Autoritetit të Taksave Indirekte (ITA) të Bosnjë-Hercegovinës, ku gjetëm mirëkuptim dhe mbështetje për iniciativën tonë për të përjashtuar pagesën e TVSH-së për ushqimet e dhuruara që janë afër skadencës. Ne e dimë se ky është një proces afatgjatë, por është e rëndësishme që ka filluar biseda më intensive për këtë çështje dhe besojmë se Ligji për TVSH-në do të ndryshojë. Sipas autoriteteve nga ITA, propozimi i ligjit të ri për TVSH-në mund të jetë në procedurë parlamentare deri në fund të vitit 2022.

Në fillim të korrikut, organizuam një konferencë ku mblodhëm në një vend përfaqësues të kuzhinave publike nga e gjithë Bosnja dhe Hercegovina, përfaqësues të autoriteteve dhe organizatave joqeveritare që punojnë për të zgjidhur këtë çështje urgjente. Reagimet kanë qenë pozitive dhe ne vazhdojmë të komunikojmë me të gjithë.

Gjithashtu dërguam një letër në të cilën u prezantuam iniciativën përfaqësuesve të autoriteteve në nivel të Bosnjë-Hercegovinës, në të cilën kërkojmë mbështetjen e tyre në qëllimin tonë për ndryshimin e Ligjit për TVSH-në. Tashmë kemi reagimet e para të disa përfaqësuesve, falë të cilëve nisma për heqjen e TVSH-së u diskutua në Komisionin për Financa dhe të Odës së Përfaqësuesve të Asamblesë Parlamentare të BeH. Gjegjësisht, Komisioni njëzëri ka përkrahur iniciativën për miratimin e Ligjit për ndryshimin e Ligjit për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar, i cili ka të bëjë me heqjen e TVSH-së për ushqimet e dhuruara. Ky është hapi i parë drejt mundësimit të më shumë donacioneve ushqimore dhe shpresojmë që edhe Oda e Përfaqësuesve të njohë rëndësinë e kësaj nisme dhe ta mbështesë atë.

Ju rikujtoj se fondacioni Mozaik nisi iniciativën për heqjen e TVSH-së për ushqimet e dhuruara me partnerët e saj - fondacionin Hastor, Shoqatën Pomozi.ba, Rrjeti për Ndërtimin e Paqes, fondacionin Trag dhe Catalyst Balkans, si pjesë e programit Kornizë Ligjore për Filantropi të financuar nga USAID. Si pjesë e iniciativës, janë kryer kërkime disa mujore për situatën në terren, konsultime të shumta me kompanitë si donatorë të ushqimit, si dhe shoqata dhe kuzhina publike, si ndërmjetës në dhurim, të cilat sigurojnë që ushqimi të arrijë tek ata që kanë më shumë nevojë. Rezultati i kësaj nisme është fushata “Askush nuk është i uritur. Unë nuk jam askush."

Jemi të kënaqur me aktivitetet e deritanishme, sepse një numër në rritje i njerëzve janë të interesuar për këtë fushatë, gjithnjë e më shumë kompani po na ofrojnë mbështetjen e tyre dhe kemi vetëm reagime pozitive nga përfaqësues të qeverisë. Tani presim veprime konkrete nga vendimmarrësit dhe e vëmë veten në dispozicion që ata të na kontaktojnë në mënyrë që të mund të punojmë së bashku për të krijuar një sistem të realizueshëm të dhurimeve ushqimore.

Kush e ka mbështetur fushatën tuaj deri tani? Si mundet dikush i interesuar të mbështesë fushatën? Si mund të përfshihen kompanitë, organizatat jofitimprurëse dhe qytetarët?

Adnana: Fushata deri më tani është mbështetur nga kompani të shumta nga vendi ynë që vazhdojnë të dhurojnë ushqime dhe për të cilat do të kishte shumë domethëmie nëse do të përjashtohej TVSH-ja për ushqimet e dhuruara, që janë para afatit të skadencës apo paketimi i të cilave është dëmtuar. Me këtë ndryshim ligjor, kompanitë do të dhuronin shumë më tepër. Mbështetje dhe mirënjohje morëm edhe nga përfaqësuesit e kuzhinave publike, të cilët do të vlerësonin çdo lloj ndihme dhe për të cilët përjashtimi nga TVSH-ja për donacionet ushqimore do të siguronte sasi më të mëdha ushqimore, të cilat më pas mund t'i shpërndanin për përdoruesit përfundimtarë.

Ne morëm gjithashtu mbështetje nga Autoriteti i Tatimeve Indirekte të Bosnjë-Hercegovinës, si dhe përfaqësues të disa ministrive nga niveli kantonal dhe i entitetit, si dhe nga qarku i Brçkos.

Të gjithë ata që duan të mbështesin fushatën në çfarëdo mënyrë mund të na kontaktojnë ne në fondacionin Mozaik, si dhe çdo partner tonë në këtë projekt. Të gjithë kemi të njëjtin qëllim, që është përmirësimi i kuadrit ligjor për filantropinë në Bosnjë dhe Hercegovinë, në mënyrë që donacionet, si dhurimet ushqimore, të lehtësohen dhe të rriten.

Cilat janë aktivitetet më të rëndësishme të planifikuara për periudhën e ardhshme?

Adnana: Ne po vazhdojmë me aktivitetet që kemi kryer në periudhën e kaluar dhe duke pasur parasysh se u kemi dërguar ftesë për mbështetje përfaqësuesve të autoriteteve nga të gjitha nivelet qeveritare të Bosnjë-Hercegovinës, presim të marrim reagime nga ata. Tashmë kemi reagimin e disa përfaqësuesve në nivel shtetëror, të cilët si rezultat i fushatës sonë i kanë dërguar një pyetje Autoritetit të Taksave Indirekte (ITA) të Bosnjë-Hercegovinës, duke kërkuar mendimin e tyre për propozimin për heqjen e pagesës së TVSH-së për ushqimin e dhuruar që po i afrohet afati i skadencës. Presim që në periudhën e ardhshme të ketë më shumë reagime dhe pyetje të tilla si drejt ITA-s ashtu edhe ndaj nesh dhe jemi në dispozicion të të gjithë të interesuarve për të sqaruar se për çfarë iniciative është kjo, sa do të kishte domethënie për qytetarët e Bosnjë-Hercegovinës, si dhe kompanitë që dhurojnë, dhe në çfarë mënyre dhe si mund të marrin pjesë të gjithë.

Në periudhën e kaluar kemi hapur edhe konkursin për himnin e fushatës “Askush i uritur. Askush vetëm.” në të cilën u kërkuam të gjithë njerëzve kreativë që të krijonin tekst dhe muzikë për fushatën "Askush i uritur. Askush vetëm". Kemi pranuar 14 aplikacione për të cilat ka votuar publiku dhe komisioni i ekspertëve. Fituesi është himni "Askush i uritur. Askush vetëm." nga grupi Bratt Section!

Pavarësisht mjedisit të pafavorshëm, cila është situata aktuale kur bëhet fjalë për donacionet ushqimore në Bosnjë dhe Hercegovinë? Sa është dhuruar, cilët janë donatorët më të mëdhenj? A ka ndonjë trend që mund të gjurmohet nga viti në vit dhe si duken ato?

Adnana: Edhe përkundër faktit se duhet të paguajnë TVSH për ushqimet e dhuruara, një numër i madh i kompanive dhurojnë në kuzhinat publike dhe institucione të tjera që kanë nevojë për ushqim, por ka edhe individë. Shumë qytetarë, në bashkëpunim me kuzhinat publike në Bosnjë dhe Hercegovinë, gjithnjë e më shumë vendosin të dhurojnë ushqim për ata që nuk mund ta sigurojnë atë.

Numri i përdoruesve të kuzhinave publike është rritur ndjeshëm në dy vitet e fundit, si dhe është shtuar edhe nevoja për ushqim. Shumë kompani treguan anën e tyre filantropike dhe krahas shumave që dhurojnë rregullisht, i shtuan donacionet në periudhën e kaluar. Nuk ishte i vetmi rast. Filantropët tanë e treguan humanitetin e tyre edhe në disa situata të tjera kur qytetarët tanë kishin nevojë për ndihmë, siç ishte rasti i përmbytjeve.

Megjithatë, do të dhurohej shumë më tepër ushqime dhe një numër shumë më i madh i përdoruesve të kuzhinave publike do të kishin mundësinë të përdorin shërbimet e tyre nëse donacionet ushqimore do të përjashtoheshin nga TVSH-ja.

Kush dhe pse do të përfitonte më shumë nga përjashtimi i TVSH-së për donacionet e ushqimeve (para skadencës)?

Adnana: Nëse do të vendosej norma 0% e TVSH-së për donacionet ushqimore, të gjithë palët do të përfitonin. Organizatat do të merrnin ushqime të dhuruara me një vlerë reale prej të paktën 126.6 milionë KM, me një vlerë të niveluar prej 6.33 milionë KM, shteti do të merrte një minimum prej 1.07 milionë KM shtesë TVSH dhe tatim fitimi, dhe kompanitë do të kishin pothuajse kostot e njëjta përveç njohjes si kompani me përgjegjësi shoqërore.

Do të përfitonin edhe kuzhinat publike dhe organizata të tjera që ushqejnë të uriturit, pra përmes tyre përdoruesit e fundit që do të merrnin ushqime të dhuruara në vlerë prej 126.6 milionë KM, ndërkohë që shteti në këtë rast nuk do të ngarkonte asnjë shumë shtesë TVSH. Në këtë mënyrë, kompanitë do të kursenin koston e asgjësimit të ushqimit në shumën prej të paktën 6.33 milionë KM. Megjithatë, në këtë skenar, shteti nuk do të kishte përfitim të drejtpërdrejtë përmes shumës së TVSH-së së arkëtuar, por do të kishte përfitime indirekte në të gjitha nivelet e qeverisjes, më saktë në të gjitha buxhetet nëpërmjet një shume më të lartë të tatimit mbi fitimin e arkëtuar, sepse kompanitë do të kenë më shumë para në dispozicion për shkak të kostove më të vogla për asgjësimin e ushqimit.

A ekziston vullneti i mirë i sektorit publik për të miratuar sugjerimet tuaja për përjashtimin e TVSH-së për donacionet ushqimore dhe ndryshimet ligjore? Çfarë është bërë deri më tani në këtë drejtim dhe cilat janë hapat e ardhshëm? Cili është interesi i institucioneve përgjegjëse që keni kontaktuar për zgjidhjen e kësaj çështjeje të rëndësishme?

Adnana: Ne folëm me përfaqësuesit e Autoritetit të Tatimeve Indirekte, u prezantuam atyre idetë dhe synimet tona dhe morëm këshilla konkrete prej tyre se cilin drejtim duhet të marrim dhe si mund të zgjidhet kjo çështje. Ne morëm mbështetjen e plotë dhe na u tha se është e mundur që deri në fund të vitit 2022 të bëhen ndryshime në Ligjin për TVSH-në dhe propozimet tona tashmë janë përfshirë në projektligjin për TVSH-në. Ne morëm gjithashtu mbështetje nga disa ministri dhe qeveri në nivel kantonal dhe të entitetit, si dhe në nivelin e qarkut Brçko. Presim mbështetje më konkrete në periudhën e ardhshme, kur përfaqësuesit e autoriteteve të cilëve u kemi dërguar ftesë për të mbështetur iniciativën dhe nga të cilët do të varet miratimi i Ligjit si dhe vendosja e një sistemi transparent dhe efikas të donacioneve.

Cilat janë aktivitetet më të rëndësishme që planifikoni të kryeni pas ndryshimit të legjislacionit për të cilin jeni duke avokuar?

Adnana: Pas ndryshimit të Ligjit, me të cilin kompanitë që dhurojnë ushqime para afatit të skadencës në kuzhinat publike do të lirohen nga pagimi i TVSH-së, kjo mundësi do të duhet të promovohet në mesin e kompanive, veçanërisht kompanive nga sektori i prodhimit dhe përpunimit dhe atyre që merren me shpërndarjen e ushqimit. Nëpërmjet programit "Përmirësimi i Kornizës Ligjore për Filantropi", u themelua Forumi i Filantropisë në Bosnjë dhe Hercegovinë, dhe Forumi do të vazhdojë të funksionojë edhe pas përfundimit të programit, si një platformë që synon "Të bashkojmë të mirën". Forumi i Filantropisë do ta bëjë më të lehtë për kompanitë që të dhurojnë për të mirën e përbashkët përmes informacionit dhe edukimit, duke përfshirë aktivitete të tilla në temën e donacioneve ushqimore.

Lehtësimi i dhurimit të ushqimit përmes ndryshimeve në ligj është një nga temat të cilat trajtojmë në kuadër të programit "Përmirësimi i Kornizës Ligjore për Filantropi", kështu që do të vazhdojmë të punojmë me partnerët tanë, me mbështetjen e USAID-it, për të ndryshuar ligjet në Bosnjë dhe Hercegovinë në mënyrë që dhurimi për të mirën e përbashkët të lehtësohet dhe të zgjerohet.

Çfarë mund të bëjë secili prej nesh individualisht për të kontribuar në reduktimin e mbetjeve dhe asgjësimin e ushqimit nga njëra anë, dhe rritjen e dhurimit të ushqimit nga ana tjetër?

Adnana: Ajo që secili prej nesh mund të bëjë është të kujdesemi për fqinjët, d.m.th. njerëzit që ne i njohim që nuk kanë mundësi t'i sigurojnë vetes një shujtë, t'i ndihmojnë ata duke ndarë ushqimin me ta ose duke ndihmuar në marrjen e ushqimit nga kuzhinat publike nëse janë fizikisht të paaftë për të shkuar vetë.

Qytetarët gjithashtu mund t'i bashkohen nismave tona për të siguruar që askush të mos mbetet i uritur duke ndjekur aktivitetet tona në webfaqen  https://nikogladan.lonac.pro/, më pas duke ndjekur Forumin e Filantropisë në rrjetet sociale dhe në komunitetin lonac.pro, dhe duke ndarë përmbajtjen që prodhojmë me miqtë dhe të njohurit tuaj. Të gjithë mund të nënshkruajnë një letër mbështetëse për të përjashtuar ushqimet e dhuruara nga pagesa e TVSH-së. Diçka tjetër që mund të bëjnë është të krijojnë përmbajtje në profilet e tyre për këtë temë (postim, video, fotografi, historipër një heroinë apo hero nga lagjja...), mjafton të përdorin etiketat #NikoGladanNikoSam dhe @filantropskiforumbih.

Kontributi që mund të jepet nga një kompani, shoqatë ose organizatë është që të shpërndajë gjithashtu përmbajtjen nga profilet tona në faqet dhe profilet e tyre. Organizatat mund të nënshkruajnë gjithashtu një letër mbështetëse për përjashtimin e donacioneve ushqimore nga pagesa e TVSH-së.

Kontributi që media dhe gazetarët mund të japin në fushatë pasqyrohet në paraqitjen e nismës sonë, duke i dhënë kohë kësaj teme në transmetim. Ne jemi gjithashtu të hapur për takime me mediat për të ndarë hulumtimet, të dhënat dhe informacionin që kemi, në mënyrë që kontributet dhe tekstet e tyre të jenë të cilësisë më të lartë. Ne do të jemi të lumtur t'u përgjigjemi ftesave për të qenë të ftuar në studio, të japim deklarata nga aktorët në terren, të marrim pjesë në një dialog me palët e interesuara të besueshme.

Çdo lloj ndihme dhe promovimi i asaj që bëjmë është i mirëseardhur, dhe ne jemi të hapur për të gjithë dhe të gatshëm të ndajmë të gjitha njohuritë dhe informacionin që kemi.