Kur bëhet fjalë për diskutimin e rrallë dhe joadekuat të temave si dhuna ndaj grave, femicidi dhe diskriminimi ndaj grave dhe vajzave, duhet t'i keni dëgjuar zërat e tyre vitet e fundit. Shoqata FemPlatz ka diçka të vlefshme dhe të rëndësishme për të thënë për mbrojtjen e të drejtave të grave, barazinë gjinore dhe përmirësimin e pozitës së grave dhe vajzave, kryesisht atyre nga grupe të shumta të margjinalizuara.

Biljana Janjiq, drejtoreshë ekzekutive e shoqatës dhe Sonja Kojiq, bashkëpunëtore e programit, na treguan se si duket aktivizmi i përditshëm, avokimi për të drejtat e grave dhe vajzave, lufta për barazi dhe fuqizim dhe si mund të kontribuojë komuniteti në të gjitha këto.

Si lindi shoqata FemPlatz? Si u zhvillua misioni juaj?

Biljana: Shoqata Qytetare FemPlatz u krijua me idenë e zhvillimit të një organizate që merret ekskluzivisht me monitorimin dhe avokimin për të drejtat e grave dhe vajzave dhe barazinë gjinore, e cila nuk ofron shërbime të drejtpërdrejta për gratë, por përpiqet të kombinojë aspektet kërkimore dhe teorike me përvojat në terren dhe i formulon ato në propozime praktike dhe konkrete për përmirësimin e pozitës së grave dhe vajzave. Një pjesë e madhe e punës sonë është fokusuar në institucionet e sistemit, një punë më të mirë të institucioneve, ndryshimet në ligje dhe miratimin e politikave publike, d.m.th., krijimi i një kuadri në të cilin përgjigjet sociale dhe institucionale do të çojnë në luftën e grave të forta dhe të informuara për të drejtat e tyre. Ne kemi një fokus të veçantë në pozitën dhe të drejtat e grave që janë të ekspozuara ndaj diskriminimit të shumëfishtë në Serbi sepse këto gra shpesh lihen jashtë politikave standarde. Ne besojmë se krijimi i shërbimeve të ndryshme që u përgjigjen nevojave të këtyre grave është në fund të fundit gjithmonë mirë për të gjithë ne. Fillimisht menduam se nuk do të merreshim me temën e dhunës sepse besonim se ka një numër të madh organizatash që merren seriozisht me këtë temë për shumë vite, por rezultoi që nuk mund të punojmë për të përmirësuar pozicionin e grave nëse nuk merremi me çështjen e sigurisë së tyre - në shtëpi, në vendin e punës, në shkollë, në rrugë. Ne vendosëm të ngrinim çështje dhe tema që mendonim se nuk ishin hulumtuar sa duhet. Një prej tyre është femicidi - manifestimi më ekstrem i dhunës ndaj grave dhe dhunës ndaj grave me aftësi të kufizuara mendore në institucionet e mirëqenies sociale (çështjet e abortit të detyruar, kontracepsioni pa pëlqim, dhuna seksuale), por edhe parandalimi i dhunës ndaj grave dhe vajzave në hapësirë ​​publike. Rreth kësaj merremi edhe me pozitën e gruas në sindikata, fuqizimin ekonomik të gruas dhe pjesëmarrjen e tyre politike dhe sociale. Ne duam një shoqëri që do të sigurojë barazi, fuqizim dhe respekt për të drejtat e çdo gruaje dhe vajze.

Cili ishte motivimi juaj për t'u angazhuar në sektorin jofitimprurës?

Biljana: Angazhimin tim në sektorin civil e kam filluar shumë vite më parë në programet për uljen e varfërisë, më pas të drejtat e fëmijëve me aftësi të kufizuara zhvillimore dhe të drejtat e personave me aftësi të kufizuara dhe kam qenë aktive në organizata të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare. Kryesisht merrem me mbledhjen e fondeve për punën e organizatave, planifikimin strategjik dhe hartimin e programeve për qëndrueshmërinë e organizatave. Në të gjitha këto, për mua është thelbësore të vlerësoj suksesin e punës së organizatave, të tregoj rezultatet e mira të arritura nga sektori civil dhe të thyej imazhin negativ në publik. Puna në sektorin civil më jep mundësi të kaloj kohë me njerëz që ndajnë të njëjtat vlera, të di se kam mbështetje dhe mirëkuptim dhe të rritem e të zhvillohem. Njëkohësisht kam fleksibilitet në punë dhe shpërndarje horizontale të vendimmarrjes.

Si financohet FemPlatz? Me cilat kategori donatorësh bashkëpunoni dhe në çfarë mënyre? Në çfarë mënyrash mund të mbështesin punën e shoqatës ata që dëshirojnë?

Sonja: Shumica e fondeve vijnë nga donatorët ndërkombëtarë përmes projekteve dhe granteve, dhe donatori ynë më i madh është UN Women, por edhe agjenci të tjera të OKB-së, organizata ndërkombëtare, dhe organizata/fondacione nga Serbia. Ne sigurojmë një pjesë të fondeve përmes shërbimeve të konsulencës, të tilla si hulumtime, analiza të politikave publike, trajnime dhe planifikim strategjik. Megjithatë, një sasi e vogël e financimit vjen nga donacionet individuale dhe të korporatave. Edhe pse shohim njëfarë progresi, duket se sektori i korporatave ende nuk është i interesuar për programet e organizatave feministe. Nga ana tjetër, deri më tani nuk kemi kërkuar as mbështetjen e sektorit të korporatave, sepse së pari duam të zhvillojmë një qasje dhe të vendosim se ku janë "vijat e kuqe" - është më e rëndësishme për ne të dimë se kemi bazuar mbledhjen e fondeve tona për vlerat që ne gjithashtu i respektojmë dhe zhvillojmë, siç është drejtësia sociale.

Kur mendoj për mënyrat për të mbështetur shoqatën, shpesh mendoj për reagimet nga gratë me të cilat flasim, të cilat thonë se nuk e komunikojmë mbështetjen që na nevojitet në mënyrën e duhur - çfarë do të thotë "mbështetje në punën tonë"? Si duhet ta bëjnë njerëzit, pse dhe çfarë presim saktësisht prej tyre? Ne u fokusuam në tre mënyra të thjeshta mbështetjeje: 1) na ndiqni dhe shpërndani postimet tona për të arritur sa më shumë gra dhe vajza dhe për të vendosur tema thelbësore në fokusin e publikut, 2) bëhuni donator për organizatën dhe merrni pjesë aktive në përmirësimin e të drejtave të grave dhe vajzave në Serbi, dhe 3) të na rekomandoni tek organizata dhe persona të tjerë për të siguruar mbështetje, dukshmëri dhe financim të mjaftueshëm për punën tonë.

Në çfarë mënyrash e përfshini komunitetin në punën tuaj dhe çfarë ju sjell kjo?

Biljana: Gjatë vitit 2018, me mbështetjen e rrjetit CIVICUS, ne provuam metoda të ndryshme për përfshirjen e qytetareve femra në punën tonë për të zhvilluar përgjegjësi ndaj atyre interesave të të cilëve përfaqësojmë dhe në këtë mënyrë të përforcojmë organizatën. Ne kemi përfshirë rreth 120 gra nga Serbia në këtë proces dhe sa i përket komenteve të tyre për punën tonë, kemi korrigjuar disa aspekte të punës dhe aktiviteteve. Gratë që morën pjesë në këtë proces përmendën disa mënyra komunikimi dhe përfshirjeje në punën tonë, si takime tematike të herëpashershme, sesione informuese mbi temat që gratë i renditën si kyçe për informimin e tyre dhe komunikimi me email. Kjo qasje është e rëndësishme sepse bazohet në nevojat dhe interesat e grave, jo në supozimet tona për atë që do të ishte më e rëndësishme për to. Pikërisht atëherë filluam botimin e revistës FemPlatz në format elektronik, e cila u krijua me dëshirën për të promovuar kreativitetin dhe aktivizmin e grave dhe për të analizuar çështje kritike të realizimit dhe përmirësimit të të drejtave të grave dhe vajzave. Çdo vit, ne planifikojmë të paktën katër takime tematike ose biseda me qytetare femra ku diskutojmë çështje të ndryshme për jetën e tyre të përditshme dhe mënyrën e organizimit të aktiviteteve avokuese. Deri më tani kemi trajtuar temat e aktivizmit lokal, përfaqësimit të gruas në jetën politike dhe pozitës së gruas në fshat.

Në përvojën tuaj, sa i gatshëm është komuniteti për të mbështetur organizatat që merren me çështjet e grave? A është më sfiduese të marrësh mbështetje nga qytetarët dhe kompanitë sesa kur bëhet fjalë për organizata që merren me tema të tjera, dhe pse mendoni se është kështu?

Sonja: Në përgjithësi, qëndrimi ndaj organizatave të shoqërisë civile është negativ, gjë që, për fat të keq, nuk është befasi pas dekadave të fushatës negative dhe hapësirës së pamjaftueshme në media, dhe qëndrimi ndaj organizatave të grave dhe lëvizjeve feministe është edhe më negativ. Më duket se është më e lehtë të marrësh fonde dhe mbështetje nëse ofroni shërbime të drejtpërdrejta për gratë sesa kur jeni duke bërë avokim, sepse vetë procesi nuk është mjaft i qartë. Në të njëjtën kohë, është edhe afatgjatë, ndonjëherë, zgjat me vite dhe qytetarët duan të dinë se fondet e dhuruara ndihmojnë menjëherë dikë. Avokimi nuk është i tillë; ju duhet të investoni burime, njerëz dhe informacion shtesë për të sqaruar pse është thelbësore për jetën tonë të përditshme. Për shembull, avokimi për miratimin e ligjit për barazinë gjinore, i cili është vërtet i rëndësishëm për pozitën më të mirë të gruas, zgjati vite dhe ndodhi që muaj të kalojnë pa asnjë informacion apo komunikim me institucionet e sistemit. Në rrethana të tilla, është e vështirë të bindësh qytetarët dhe kompanitë që të vazhdojnë të dhurojnë për këtë proces. Dhe miratimi i ligjit është vetëm hapi i parë.

Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat përballeni? A mund të veçoni disa sfida specifike për organizatat e grave me të cilat disa organizata mund të mos përballen?

Biljana: Ngushtimi i hapësirës për veprim të shoqërisë civile është një trend që fatkeqësisht ka kohë që është prezent dhe ky trend negativ prek më shumë organizatat e grave dhe lëvizjet feministe. Në shoqëritë patriarkale dhe tradicionale të karakterizuara nga diskriminimi gjinor dhe përfaqësimi i pabarabartë i grave në jetën politike dhe shoqërore, organizatat e grave dhe lëvizjet feministe mund të bëhen hapësira e vetme për luftën për barazi gjinore. Në biseda me organizatat e shoqërisë civile që merren me të drejtat e grave, aktivistët na thanë se nuk mund të ushtrojnë plotësisht të drejtat e tyre për lirinë e shprehjes, tubimit dhe organizimit pa kanosje. Aktivistët deklarojnë se këto liri janë të garantuara në mënyrë deklarative, por përballen me kanosje dhe kërcënime, veçanërisht në qytetet më të vogla.

Feminizmi tradicionalisht dhe sistematikisht shënohet si një lëvizje negative që ndikon çdo ditë në punën tonë, dhe stereotipet gjinore, seksizmi dhe komentet negative për punën e organizatave feministe vijnë nga të gjitha strukturat qeveritare në të gjitha nivelet. Kur e kombinojmë këtë me forcimin e tradicionalizmit dhe ekstremizmit të djathtë, shohim se sa negativisht ndikon në pozicionet, lirinë dhe autonominë e grave dhe vajzave. Sot, duhet të kemi biseda dhe debate për liritë dhe të drejtat që janë fituar shumë kohë më parë (për shembull, politikat e abortit dhe të lindjeve). Gjatë miratimit të Ligjit për Barazi Gjinore, mungesa e mbështetjes themelore u evidentua përmes inicimit të vazhdueshëm të bisedave për gjuhën e ndjeshme gjinore në kontekst negativ, nënshkrimit të peticioneve kundër miratimit të këtij ligji, fushatave negative kundër organizatave dhe aktivistëve feminist.

Problem shtesë është ndarja standarde e fondeve të donatorëve për çështjet e barazisë gjinore dhe të drejtave të grave në krahasim me temat tjera. Është e rëndësishme që disa donatorë dhe fondacione të mbështesin ekskluzivisht grupet e grave dhe ato feministe. Megjithatë, kjo çështje përshkon të gjitha strukturat dhe aspektet e zhvillimit të një shoqërie dhe nuk duhet të jetë aq e ndarë nga fushat e tjera të jetës.

FemPlatz analizon dhe punon për të përmirësuar pozicionin e vajzave dhe grave në fusha të ndryshme të jetës dhe kontekste të ndryshme. Në cilën fushë është situata më kritike dhe ku duhet të investoni më shumë përpjekje për të sjellë përmirësim?

Biljana: Fatkeqësisht, situata është e pafavorshme pothuajse në çdo aspekt të jetës së grave dhe vajzave; të gjithë treguesit janë që praktikisht gratë dhe vajzat nuk i ushtrojnë të drejtat e tyre në baza të barabarta dhe megjithëse ligjet po përmirësohen, zbatimi po përkeqësohet. Mendojmë se siguria është një nga fushat kyçe sepse pa një ndjenjë elementare të sigurisë dhe mbrojtjes nga çdo formë dhune, arritja e lirisë dhe barazisë në ushtrimin e të drejtave në fusha të tjera është e vështirë. Së pari, ne duhet të jemi të sigurt kudo dhe gjatë gjithë kohës për të zhvilluar pikat tona të forta dhe për të luftuar për të drejtat tona në të gjitha fushat e tjera. Po aq e rëndësishme për ne është çështja e barazisë në fushën e punës dhe punësimit për të siguruar një jetë dinjitoze për çdo grua. FemPlatz ndikon në këto tema përmes avokimit, nismave për të përmirësuar ligjet ekzistuese ose miratimin e ligjeve të reja, raportimin tek organet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, shkrimin e ankesave për institucionet e pavarura, pjesë të trajnimit dhe diskutimeve mbi këto tema, hulumtime dhe analiza. Mendoj se është shumë e rëndësishme të jesh në kontakt me qytetarët që kanë përvoja negative në ushtrimin e të drejtave të tyre - të na kontaktojnë, të ndajnë histori, informacione, ngjarje dhe përvoja me ne - ndoshta ne mund t'i drejtojmë ata në një organizatë tjetër nëse u nevojitet mbështetje e drejtpërdrejtë, të bëjnë ankesë për diskriminim, të pyesin institucionet se kur do të ndryshojnë praktikën e tyre. Sigurisht, ne mund t'i përkthejmë historitë dhe përvojat në ilustrime konkrete të pozitës së gruas dhe t'i përdorim ato për avokim. Jo të gjithë duhet të dalin përpara dhe të flasin me zë të lartë për dhunën, megjithëse është shumë e rëndësishme për fuqizimin e grave. Megjithatë, ju mund të ndani me ne dhe FemPlatz do të jetë një kanal për tema të rëndësishme që do të ngrihen dhe publikohen. Vetëm për të mos normalizuar dhunën dhe për të mos rritur pragun e tolerancës ndaj dhunës. Solidariteti me të gjitha viktimat e shkeljeve të të drejtave është gjithmonë kyç në krijimin e një fronti të gjerë për të luftuar për një shoqëri më të mirë.

Në cilat aktivitete jeni më shumë të fokusuar tani? Cilat janë planet dhe synimet më të rëndësishme që planifikoni ti realizoni në të ardhmen?

Biljana: Aktualisht jemi të fokusuar në krijimin e një rrethi sa më të gjerë të mbështetjes nga organizatat, profesionistët, qytetarët dhe mediat për avokim për krijimin e një organi që do të merret me monitorimin e femicideve (femicide watch), por themelimi nuk duhet të jetë një fund në vetvete, por hapi i parë në mbrojtjen më të mirë dhe parandalimin e femicideve në Serbi. Analizat tona tregojnë se pothuajse çdo femicid mund të ishte parandaluar dhe se ka mungesë serioze të kapaciteteve të institucioneve dhe institucioneve për t'u marrë me këtë temë, si dhe stereotipe të mëdha të punonjësve në institucione të ndryshme ndaj dhunës me bazë gjinore. Ne do ta zgjerojmë dhe zhvillojmë më tej këtë program në vende të tjera të Ballkanit Perëndimor sepse metodologjia jonë mund të përshtatet në kontekste të ndryshme lokale dhe kjo çështje duhet të zgjidhet kudo.

Përveç kësaj, ne duam të zhvillojmë mënyra që gratë të marrin pjesë më shumë në vendimmarrje për jetën e tyre, veçanërisht në nivel lokal, për të pyetur veten se çfarë kanë nevojë dhe për të bërë propozime konkrete për pushtetin lokal dhe institucionet lokale. Për ne, këto janë aktualisht çështje të sigurisë në hapësirën publike, nga avokimi për rrugë dhe hapësira publike më të sigurta (ndriçim më i mirë, rregullim i hapësirave publike dhe infrastrukturës) deri te mbrojtja më e mirë e qytetareve gra, ofrimi i informacionit dhe diskutimet me qeveritë vendore mbi këtë subjekt. Mendojmë se është e rëndësishme që çdo pushtet lokal të miratojë plane për sigurinë e grave, të zgjerojë fushën e mbrojtjes nga dhuna në sigurinë gjithëpërfshirëse të grave, si dhe që gratë të thonë fjalën e tyre dhe të marrin pjesë në ato procese.

Sigurisht që ne vazhdojmë të monitorojmë gjithçka që ndodh në fushën e barazisë gjinore, të monitorojmë realizimin e të drejtave të grave dhe vajzave, ne reagojmë, ndryshojmë ligjet dhe praktikat.

A mendoni se FemPlatz kontribuon në zhvillimin e filantropisë në Serbi dhe në çfarë mënyre?

Sonja: FemPlatz mbështet nisma dhe projekte të ndryshme; ne bëjmë thirrje për solidaritet dhe dhurim dhe duam të promovojmë më shumë filantropi të bazuar në parimet feministe, pra në drejtësinë sociale, barazinë, mbështetjen e ndërsjellë dhe një mënyrë tjetër vendimmarrjeje. Këtë vit, ne organizuam një kuiz në pub të 8 Marsit kushtuar grave dhe ftuam të gjithë pjesëmarrësit të dhurojnë fondet e nevojshme për higjienën dhe pajisjet bazë për gratë në shtëpinë e sigurt në Pançevë. Ne ishim shumë të kënaqur me pjesëmarrjen dhe u bashkuan edhe organizata dhe njerëz që nuk morën pjesë në kuizin e pub-eve. Do të thotë se ka forcë dhe solidaritet mes qytetarëve.

Këtë vit, ne filluam me zhvillimin e programit të Solidaritetit aktiv, i cili përfshin krijimin e një rrjeti individësh që do të bëjnë donacione mujore për organizatën FemPlatz dhe kështu do të marrin pjesë aktive në pozitën më të mirë të grave dhe vajzave në Serbi. Donacionet përmes këtij programi na lejojnë të reagojmë shpejt ndaj ngjarjeve në vend, të kemi fleksibilitet në zgjedhjen e temave që gratë i identifikojnë si të rëndësishme (dhe jo si strategji donatore) dhe të përforcojmë organizatën tonë. Gjithashtu, ne kemi mundësinë të arrijmë sa më shumë gra dhe vajza dhe t'i fuqizojmë ato për të arritur të drejtat. Donacionet e njëhershme individuale, në çfarëdo sasie, janë gjithashtu të vlefshme për ne, por shpresojmë që të mbledhim një grup njerëzish që do t'i përkushtohen vazhdimisht këtij programi dhe zhvillimit të barazisë gjinore në Serbi.

Cilat janë sukseset më të mëdha që ka arritur FemPlatz dhe çfarë dëshironi të arrini akoma?

Biljana: Jemi të kënaqur që arritëm të hulumtojmë tema për të cilat nuk dihet mjaftueshëm ose nuk ka të dhëna të mjaftueshme dhe që hulumtimi ynë plotëson të gjitha standardet e larta kërkimore dhe metodologjike. Ne jemi të suksesshëm në këtë sepse sipas metodologjisë sonë për hulumtimin e karakteristikave të femicidit, kërkime të ngjashme të përshtatura po kryhen në Shqipëri, Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë. Jemi të kënaqur që në bashkëpunim me organizatën tonë partnere, Qendrën Kërkimore të Grave për Edukim dhe Komunikim, arritëm të përmbyllim procesin e avokimit për parandalimin e femicideve, nga hulumtimet dhe analizat e ndryshme, deri te shkrimi i propozimeve protokollare për sektorë të ndryshëm, trajnime për gjyqësorin, komente mbi politikat publike, fushata.

Në pesë vitet e mëparshme të punës sonë, ne kemi kryer 11 studime dhe analiza, kemi publikuar mbi 20 publikime dhe në partneritet ose  në mënyrë të pavarur kemi organizuar mbi 90 evente ku kanë marrë pjesë mbi 2600 persona. Kur filluam punën tonë, e dinim se do të organizonim shumë ngjarje, konferenca, diskutime dhe shkëmbime përvojash dhe njohurish, por kjo i tejkaloi pritshmëritë tona fillestare. Shpresojmë që të kemi kontribuar në të paktën ndryshime të vogla në praktikën dhe të menduarit e pjesëmarrësve individualë të ngjarjeve tona.